GA SADI (Daw - 4)

Bum Chyangau

Pipe Line lu shalai na matu Miwa gaw Myen hpe laning mi US Dollar Wan (150), Sumshi ning a matu Dollar Wan (4500) jaw ra na ma ai. Bai nna Myen ni hku nna Miwa kaw na hkoi da ai gumhpraw  Hka Dollar Wan (3,300) re lam chye lu ai. Dai hku nga jang Myen ni gaw Miwa a Hka wa tawm na matu shaning (22) ning Wan sau (Petro) ni hpe majoi shalai shangun ra na masa rai nga ai. Dai Pipe line galaw na matu Myen sawa hpyen ni gaw Ginwang (22) kaw na mung masha ni a yi sun hkau na ni hpe n-tara ai zing la nna shanhte a kashu kasha ni a mying hte Miwa company ni hpe Eka mi Dollar hkying, mun hte bai dut sha ai lam chye lu ai. Pipe Line shim lam amatu Miwa hpyen dap, dap dung (44), hpyen n-gun (13200) hpe mung shara jaw ra na hku re. Shaning (30) ning nga jang, Pipe Line grup yin na Myen, Sam ni gaw yawng hkra ngu na daram Miwa tai ma nna, shaning (50) hta Myen mung daw chyen n-kau mi hpe Miwa ni gaw n-gasat ra ai madu sha kau na masa hpe mu mada lu ai.

Tinggyeng akyu hpe sha yu chye ai Myen sawa hpyen Du ni gaw Munghpawm mungdan hpe ahkyep alep di nna dut sha taw nga masai re. No-(2) hku nna, ndai Pipe Line gaw Miwa mung e Investment arang kaba sa bang tawn ai Mungkan ting na Company ni a matu ahkyak dik rai nga ai.Wan sau nlu shalai nna Myihprap wan kadawn mat jang dai company kaba ni mang hkang pru sai. Shanhte a jak rung ni lu shakri sana n-re. Miwa a matu mung Shat Di ga mat ai hte bung na.

No(3) hku nna, Myihprap wan ning ra mat jang American, Russia, North Korea ni hte shing jawng nga ai Nuclear Plan ni mung hpang hkrat mat na.Yawng hkra hpe ginchyum dat yang- Miwa a matu Pipe Line gaw Asak, Sai lam re hpe mu mada lu nga ai. Dai majaw Indirect gumwai hku nna annhte hpaji daw ra na saga ai. Myen ni Dap Ba (4) de tawt lai shang wa ai majaw ngu ai Reason jahpai nna (shn) shut masu nna shanhte a Pipe Line ni hpe sa kapaw amya kau ya. Sorry yaw...Myen hpe gap ai ngu  Pipe hkra mat sai. Myen Dap ni  hting nut  mat  jang chyawm  dai mang hkang nga sana n-re . Le htaw ngu “ Pipe Line Opration” galaw ra saga ai.

Hpang  jahtum Miwa ni Wan sau, Gas ni dum hprut  nna kyin gadau wa na.  Miwa gaw anhte hpe abawk wa na. Ra hkan wa sana. Shaloi- Miwa a Weigh hte  Myen Gwi daw ni a Maidang htawng ya, Baw dinghkrak ya na grai manu mat sai.Mung masa,Hpyen masa lam ni hta n-tsa kaw na anhte jum tek lu sana re. No.(2) Mungkan majan na zawn Sinat hpai nna gasat hkat ai prat n-rai mat sai. N-dai tsa ban (21) hta gaw Baw nu, Nyan hpaji hte shakrip hkat ai ten rai nga sai. American ni Mungkan ting hpe jum tek nna Control lu galaw ai gaw Hight Technology (Hi-Tec) a majaw rai nga ai.

Ya pyi- Miwa gaw Myen hpe Shanglawt K-I-A kade gasat shangun tim maka n-kap ai majaw anhte Wunpawng sha ni hpe myiman bai shatsawm wa masai. Dai gaw Miwa mung jarit mayan hta hpyen yen Dabang (4) hpaw na tara shang ahkang jaw wa ai lam rai nga ai.Lam mi hku tsun ga nga yang ‘Myen hpe hpang kaw na Wan nawn nna Jinghpaw ni hpe gasat shangun ai gaw shanhte n-re’- ngu ai hpe magap kau ai Trick sha rai nga ai. Dai hta n-ga, American hte pawng nna shi hpe shingdit lahkat wa nga ai ‘Myen’ hpe ndai hpyen yen dabang kaw n-gun la,da hpran gasat mu ngu ai lachyum hku nna mung mu mada lu nga ai.

“Sharam” kaw na  na Baw daw di shadat, Woi kaw na Nmai daw makret sha dat rai nyan daw amyat htuk  Baw nu shachyai  taw ai Prangtai hte lachyum bung nga ai.Dai majaw n-sam galai, Side change chye ai Miwa hpe mung grai sadi maja nna ganawn mazum ra na ga ai. American ni hku nna mung shinggyim ahkaw ahkang hpe Degree htum hkra tawt lai taw nga ai Myen hpyen Gwi daw,Gwi ran, Gwi chyit, Sawa, Nat Sanam n-dai ni hpe Ladi sharat, Myi n-gyeng hku yu taw sai re. Raitim Myen Sa wa hpyen ni gaw Simsa lam --Simsa lam - nga ai nsen shapoi masu nna 2013-ning Febuary (19) ya shani S-S-A Sam hpu nau ni hpe sa htim gasat ai hta n-ga,Wunpawng hpu nau Lisu (100) jan hpe Gwi si Min Awng Hlaing wa Sinat laknak htuk jaw nna K-I-A Shanglawt ni hpe gasat shangun na hkyen nga ai lam chye lu ai.

Grai myit ka-un, myit machyi na zawn nga ai  shiga rai nga ai.Wunpawng an Nau ni hpe myi man Dihkama chya ya nna shada sat hkat shangun na masing rai nga malu ai. Hpu nau Lisu ni e- anhte gaw moi Jiwoi, Jiwa prat shanat kaw nna, Labau rum myit mang hkrum let rau nga ,rau pra hkrat wa ai ni rai ga ai. Mani mana sha mu chye hkat ai Myen Sa wa hpyen ni a ga hkum na yit mu. Nanhte Lisu hpu nau ni hpe  Myen Mung Mungchying sha (Citizen) shatai la woi ai  gaw anhte Jinghpaw hpu nau ni she rai ga ai. Myen Gwi si, Gwi daw ni n-re. Dai lam hpe loi mi tsun dan, hkai dan mayu nngai.

                        

 ‘Hpu nau Lisu ni a lam’

Hpu nau Hku Lung Lisu amyu ni hpe Inglik ni Burma nga nna tsun ai Mungchying sha Ru di jahpan hta chyarang lawm lu hkra Kachin Sub-state Council hku nna 1946-ning hta e Inglik Asuya  kaw hpyi tsun hparan ya sai. Dai majaw Lisu hpu nau ni hpe Inglik ni gaw- Myen mung Ru di masha  hku nna hkap masat la ya sai re. (Lisu hpu nau ni a Ginru Ginsa Buga gaw ya aten na Miwa mung rai nna, anhte W-P sha ni hte rau nga, rau pra hkrat wa ai  Hpu nau ni rai ga ai. Laika ka ai wa).

“Howa  Duwa  M.Hkun Hpung  a Labau”  By-Maran Brang  1975-ning, page-(54) ,First Edition .

Chyurum  ai  Wunpawng myu sha ni e-------,

Labau  n-chye yang anhte gaw Rudi kata, Rudam dam ai amyu ni tai mat na ga ai. Dai  hta n-ga, kaga amyu  ni  a yu kaji, roi rip dang sha ai mung hkrum mana ra na ga ai. Dai majaw Rusai Labau gaw myu  sha langai mi a matu Manu dawdan n-lu ai Sut gan hte  Myu hpe makawp maga ai N-tawng  Nhtu  mung rai nga ai. Dai majaw dai ni na Myu tsaw Mung tsaw ai Prat ramma ni hte, htawm hpang na kashu kasha ni chye da lu na matu shawng de na anhte a Jiwoi, Jiwa  ni shakut shaja lai mat wa sai Labau  Mau byin ni hpe loi mi tsun dan mayu  n-ngai.

“Kachin Sub-state hte Council byin pru wa ai lam” 

Myen mungdan hpe 1942-ning April shata kaw nna Japan ni shang gasaat up sha hpang nna, anhte Jinghpaw mung masha ni hpe Inglik Asuya kaw hpyen bungli galaw ai ni re nga kaga amyu ni hta grau zing ri ma ai hpe yawng  naw dum nga na ga ai. (Myen mung dan=Burma  gaw Inglik prat hta India mungdan a State langai mi hku sha rai nna “Burma State” nga shamying nna Gala mung kaw nna up hkang ma ai re. Ya na Kachin State hte lachyum bung nga ai. Laika ka ai wa).

Inglik hpyen dap na n-htang pru wa ai Jinghpaw hpyen Du, hpyen la ni hpe mung shinglang matep,n-tsin jaw jahkru amyu myu zing ri jep ai mung hkrum shajang saga ai. Mung masha ni hpe mung Heho ngu ai Japan hpyen dap hta Kuli (shangun ma/ n-chyang mayam) galaw shangun nna adip arip re ai hta n-ga,Japan hpyen hpung ni a matu Ration lu sha, U,Wa yam nga ni hte Mam, Hkai nu kaw na hkawt manu kaji kajaw sha jaw nna Japan ni lahkawn sha lai mat wa masai.1943-ning March the April shata hta hpyen Du kaba Wing Gate a hpung ni n-kau mi Sam mung de du pru wa ai hte gade nna yang Inglik Asuya ni gaw Alliance “Myit hpawm mungdan hpyen hpung”  ni  hte rau Japan hpe bai n-htang gasat sai re. Dai ten hta Sam mung na W-p Jinghpaw n-kau mi gaw Miwa ga Khwe Ming hku nna Ku Gang ga Sap Hkung hka sinpraw  hkran de du nga ai Inglik hpyen kin-yu hpung hte matut let Japan a shiga ni hpe htawn shalai ai bungli mung galaw lai wa yu saga ai.

Jinghpaw ni n-dai zawn galaw wa ai lam hpe chye nna Japan ni gaw Jinghpaw ni hpe grau grau zing ri wa masai. N-kau mi hpe rim la nna sat kau ai mung hkrum sai.N-kau mi ga n-hkun e rawng shakyet sat ai mung hkrum sha lai wa saga ai re. Ning rai garum la na masha hpe la dingda nga yang, Hu Bren Pung Swe na Subeda Duwa zau Bawk gaw Jinghpaw hpyen la dingsa (70) hpe lahkawn shingyin la n-htawm Japan hpe shawng gasat hpang wa sai.

28-11-44 ya shana captain Kumje Tawng ( Yu-ngwi shayi  K-Ja Nu a kawa) a hpung nigaw Mung Hawm pa e N-bung jawng the gumhtawn hkrat, 29-11-44 ya shana Duwa  Zau Jun  gaw Japan hpawng  rai nga ai Loi Kang makau Nam Hwi pa e N-bung jawng hte gumhtawn hkrat ma ai.

(Myitkyina mare Mali hka kau Zau Jun lam gaw n-dai Captain Zau Jun hpe shagrau nna shamying tawn ai  Mawdaw lam rai nga ai.  Laika ka ai wa.)   N-dai  Force -136 ngu ai  Kin-yu dap ,Levy dap ni hpaw let Hu Bren  Mung Wun pa e dap langai mi bai hpaw nna gasat kri bang wa ai hte rau  American  Ranger (101) dap ni mung Jinghpaw mungdaw maga de na  bai du pru wa shajang mara ai majaw Jinghpaw ma, Wa ngan La ni hte  Nga rem Brang ni kaw du hkra Japan hpe gasat shaden ai hta n-bung Laru zawn hkan rawt kamawng nang wa masai. (Laika ka ai wa a kawa  Howa Zau Gam gaw n-dai American Ranger (101) Tank Corp (Tengka dap ) na Intelligent (Kin-yu)  rai nna, shi a Service Officer gaw Lieutenant Melcom Mackenzie  rai nga ai.)

Japan prat hta Hu Hpyet, Bang Gai , Ura Bum, Na Noi hkan na mare masha ni Num ni shat shadu sa jaw, Dingla ni Nri numjawn hte n-ta sin, lam hkap, Shabrang Wa ngan ni shawng lam de gasat  rai ai hpe naw dum nga shajang na ga ai. Subeda Duwa Zau Bawk hte  shi a hpung ni  gaw Japan ni Tamung Nye nna rawt ai hte rau 15-1-45 ya shana de Tamung Nye e dap sa jung let  hpang de rai jang grup yin na Levy hpyen la yawng gaw (1200) daram du wa sai re. 1945-ning Febuary shata praw kaw nna Tamung Nye mare kaw grup yin de na Ginwang Du salang myit su ni, mung masha ni hpe shaga gahkyin let zuhpawng ading ding sha galaw hpang wa sai.Shing rai hpawng hpang ai hte lani mi na Du salang hpawng hta gaw anhte Jinghpaw ni mung ging dan ai ahkaw ahkang lu ra  saga ai hpe Inglik Asuya hpang de shana ya mi. Anhte Jinghpaw ni hpa galaw nga ai lam hte Inglik  Asuya hpe gade mi garum nga ai lam mung shana ya mi ngu India de bai n-htang wa hkyen nga ai  Captain Kumje Tawng hpe jawm htet saga ai.

April shata hta Ga Leng Kungsa  na Inglik Asuya rung Kutkai mare de htawt jung sai majaw Sinli ga ting na Jinghpaw masha yawng gaw kabu gara ai myit hte Kutkai de bai sa jawm hpawng shajang masai. N-dai aten hta hpyen Du hpyen la dingsa ni shabrang Wa ngan La ni gaw Ranger (101) dap bai n-htang hpaw  la n-htawm Lawu Sam mung daw de Japan hpe naw matut gasat nang nga ma ai re. Ning rai Japan matse hpe gasat manga kau ai hta Jinghpaw ma ni, Du daw sai hkaw ai hte sut gan ni sum machyi lai wa saga ai majaw ,anhte Jinghpaw ni mung ging dan ai “Kumhpa Kaba” gaw lu ang saga ai ngu nna jawm myit bawng wa ai shaloi, lani the lani gaw Sam mung ting jut shara shagu de na Jinghpaw Du salang ni du zup shajang wa ai hte maren, lu la ang ai kumhpa hpe Asuya ni kaw hpyi bang wa na matu Du salang hpung Committee langai mi byin wa sai. Dai hpung hpe “Sili Mungmyit Du Salang Committee council hpung” ngu nna shamying saga ai.

Dai Du salang hpung ni gaw ya sha,ya sha zuphpawng galaw  ai hte  jawm bawng wa ai shaloi Sinli,Mungmyit,Ko Dawng hte Loi Lung ga de na  Jinghpaw law nga ai shara ni hpe gahkyin la n-htawm “Jinghpaw State” shabyin ya mi  ngu nna 1945-ning March shata (3) ya shani hpyi tang shawn ai laika hpe Inglik Asuya kaw aja awa jawm hpyi wa saga ai.Dai hpyi shsawn laika hta ta masat ka lawm ai ni  gaw-

     (1). Hu Bren Duwa Zau Bawk   (2). Mung Ji Duwa Hkun Seng   (3).Mung Ya Duwa Hkun Naw  the yawng hkra  Jingpaw Du marai (25) rai ma ai. Dai hpang 1945- ning  June shata (1) ya shani e kalang mi bai kahtap tang madun sai.

                       

Sam mung e Jinghpaw Du ni gade law ai, Inglik ni rai n-du shang wa ai ai ten hta Sam mung shara shagu e Jinghpaw Mung Du ni Sam lamu ga shara ni gade hpe up hkang lai wa yu sai ngu ai hpe chye lu na matu mying jahpan yawng hkra hpe ka shaleng dat nngai.Teng sha nga yang Sam mung gaw  “Thailand” a Ru di lamu ga ni re. Raitim anhte W-P Jinghpaw Gumchying Gumsa Du ni  gaw Miwa mung Khwe Ming, Mang Shi  hkran de nna Lahta Sam mung de du shang wa nna, ru di masha ni rai nga ai  Sam Thai Lung ni hpe gasat nna, Inglik ni Myen mung de du shang wa ai ten du hkra up sha taw ai re. Nam Hkyek, Mung Ji, Hu Bren, Pung Shwi, Pang Gaw,Mung Hawm Du ni  gaw, Howa Du ni hte Kaji, Kawa rum ai  Maran laika hpu nau ni rai nga ai.  Dai ni du hkra Miwa mung Mang Shi  ginwang e Pang Gaw Du Htingnu hpe Museum madun gawk hku  masat tawn da ya ai hpe mu mada lu nga ai. Dai gaw anhte W-P Jinghpaw Kaji Kawa ni  Miwa mung hku nna gasat  je hkrat wa ai sakse rai nga ai. Dai hpang Sam mung de bai du shang wa nna Howa ga, Mung  Ji  ga, Nam Hkyek ga, ngu ai Sam shara ni hpe bai gasat la mat  wa  sai. Pang Gaw Maran laika  Gumchying Gumsa Du / Royal Palace  Htingnu  hpe, Yunan  Nationalities Publishing  House  kaw  nna Salang  Htoi Man  sawk sagawn ka shalat ai “Jingpo  Historycal and Cultural “  laika page- (53) kaw mu lu nga ai. Hugawng Kachin Blog kaw shang yu tim mai nga ai.

           

Lahkawng lang ngu na Englik ni kaw “Kachin State” masat ya na matu sa hpyi ai Jinghpaw  Mung Du ni gaw-   

                        1. Mung Ji Duwa Hkun Seng     2.Howa  Duwa Hkun Hpung     3.Hu Bren Duwa Zau La 4.Munghtam Duwa  Hkun Swi Myint  5.Nawnglung Duwa Zau Gam  6. Mung Hawm Duwa Hkun Seng 7.KyingHung Duwa Ja Naw  8.Namkang Lung Duwa Naw Seng  9.GangMin g DuwaHkawng Shawng  10.Man Lun Duwa Zau Htang  11.Hwidawng Duwa  Zau Nawng  12.Mungjet Gapna Duwa Hkun Yi  13.Mung Ya Duwa Hkun Naw  14.Hpawngseng Duwa Hkun Ai  15.Munggu Duwa Zau Tang  16.Wandin Gapna Duwa Zau Lawn  17.Hu Tau Duwa Hkun Naw  18.Mungbaw Duwa Naw Seng  19.Namhkyek Duwa Naw Seng  20.Mungli Duwa Zau La  21.Ura Bum Duwa Zau Li  22.Panggai Duwa Naw Hkam  23.Huhpyet Duwa Naw Ming  24.Mungwun Duwa Zau Bawk  25.Loikang Duwa Hkun Seng  26.Nahkyem Duwa Lum Hkawng  27.Hpakyai Duwa Naw Seng  28.Namhpalun Duwa Gum Ja  29.Zaubung Gangba Duwa Zau Tang  30.Hu Maw Duwa Lahpai La  31.Ninglum Duwa Zau Naw  32.Panghuk Duwa Naw Ming  33.Namngu Duwa Zau Tang  34.Oilaw Duwa Naw Ming  35.Banma Duwa Naw Hkam  36.Pangkut Duwa Ham Leng  37.Namnak Duwa Naw Hkam  38.Mungmaw Duwa Hkun Seng  39.Hpa Sawm Duwa Zau Hkam  40.Wawhkyung Duwa Zau La  41.Pangnoi Duwa Hkun Hpung  42.Lungwai Duwa Hkun  soi  43.Ganhtang Duwa Zau Lawn  44.Ga Leng Duwa Labya Naw  45.Mung Yu Duwa Zau Hpang  46.Man Hpang Duwa Hkun Seng  47.Saihkau Duwa  Myi Tung Naw  48.Dahkai Duwa zau Tu  49.Sambu Duwa Zau La  50.Htahna Ok Galau La  --- ni rai ma ai.

Sharai hti na / correction

The population of India in 2011 is estimated over 1241 millions

The population of the United States of America in 2012 is estimated over 313 millions

Daw (5) de bai matut hti ga.

(N'dai laika ngau gaw laika ka sara, Bum Chyangau a ning mu she re nna, N-Gun JA WA Blog a ningmu nre ai lam chye shangun dat ai)