JINGHPAW WUNPAWNG SHA NI

N dai laika kadun (notes) hpe Sarama Kaba Shadan Lahpai Nem Ra (n nga mat sai)  "Where there is no doctor" hpe jinghpaw hku, "Sarawun n nga ai kaw na" lakchyoi laika buk laika ka gale ai. Shi chye sagawn da ai hpe manaw manang ni hti na matu ka shapraw ya dat ai lam hpe tsun mayu ai rai.

Shawng n nan buga hte hkan n na shaga lang ai Jinghpaw ga ni gaw...

* Hkahku --- Lahtaw ga, Kareng duleng ga, Hugawng dung ga, Share ga, Kadaw ga ni hte shaga ma ai.

* Manmaw --- Gauri ga..

* Miwa hkran--- Sinpraw ga.

* Mihta wanleng lam maga de--- Laika ga, Htingnai ga, Gumdi ga ni shaga ai.

* Maru-- Lawngwaw     

* Lashi-- Lachyit, Ngaw Chyang   

* Rawang-- Hkanung, Shishamga ni shaga ma ai

* Lisu-- Shisham, 

 * Azi-- Zaiwa ga 

* Tibet-- Tar ta,  munghpang (mongol) ga de na yu hkrat wa n na Manmaw maga de yawng wa ai nimiwa mung du hkra, Hugawng maga hku Kala Pisa ga du hkra ,  Htingnai maga de yu wa ai ni gaw kata (gatsa) ga du chyam n na Manmaw maga hku ni gaw matut n na Sinli (Thein Ni) dai kawn n na Kyengtung hku Thai mung du hkra nga bra mat wa sai.

Dai ni na aten ni hpe yu yang Jinghpaw Wunpawng ni Myenmung ting jut shagu nga bra hkawm, Kala ga, Miwa ga, Thai ga ni hta sa shanu nga hkawm mat sai rai.

Myenmung kaw myen hkawhkam ni a lakhtak hta Jinghpaw Wunpawng ni hpe up lu ma ai n rai. Myen hkaw hkam prat hta Inglik ni lu kasat n na Jinghpaw Wunpawng hpe mung naw kasat ra nga mat ai,

Ingalik wa gaw hpaji rawng ai rai n naj Jianghpaw hpe shani la jinghku masa hku kanawn n na lup la kau nu ai. Ingalik prat hta myenmung maga "myep-yant" pa ga, Jinghpaw Mung maga " Taungtan" Bumga " ngu garan uphkang lam tara tawn n na she up ma ai. Taungtan "Bumga" uphkang lai hku Bumdu, Hkriang Uk, Aye Paing (commissioner) du magam ni hpe shanhte a shara hte shara up shangun mat wa lai wa sai rai.

Jinghpaw du ni gaw Jinghpaw shada hpe mayam  yam sha ai hpe 1824 ning hta Ingalik ni mayam shaw masai. Dai hpang Ingalik ni gaw Wunpawng sha ni hpe hpyenla galaw na matu laksan mi hpyen lahkawn la n na nambat 1 mungkan majan 1914-18 ning duhkra na majan hpe Jinghpaw ni maigan mung Mesopotamia hte kaga mung ni du hkra kasat mat wa, England Mung du hkra woisa rai galaw lai wa sai rai.

  

Bai 1948 ning daram hta myen asuya ni gaw sam du ni hpe hpya ayai mat wa ai hta sam mung sam du ni a npu e nga ai Wunpawng sha du ni hpe mung du ni hpe mung hpya lawm wa masai. Sam Mung Wunpawng sha ni gaw Jinghpaw Mung Hugawng maga de n kau mi, Htingnai mung sa maw, Kala kawng, Kata (Gattsa), Indaw, Indaw Gyi, Ka Maing hte malihka mayan, Manmaw ga duhkra nga ma masai. Miwa Mung de Sama Duwa Sinwa naw e jinghpaw ga hpe ga garan jaw kau ai hta,lawm mat wa ai Wunpawng ni, Jinghpaw Mung de bai shang bang wa ai gaw, Hugawng ga maga sharagu bai nga bra mat wa mat wa masai.

Chyumlaka hta rawng ai hte maren tinang amyu ni ma hkra tinang nang buga de bai chyawm wa jang mungkan htum wa magang sai re nga tsun ai.(dik wa magang nga ai) Shing re ai lam ya kalang mi bai Jinghpaw ni shanglawt hpyi ai hte seng n na Myen hte Wunpawng sha ni bai kasat bu ai rai n na Wunpawng sha ni bai hprawng bra ai gaw,miwa mung kala mung thai mung ni hta bai shanu shajang wa sai rai.

 Jinghpaw Wunpawng sha ni gaw amyu shada da hpe manawn hkat, mayam yam sha hkat, dip sha hkat ai moi na myit masin yadu hkra naw rawng nga ai majaw Karai Kasang gaw shanglawt lu na matu naw lajang shara na aten naw jaw da nga ai Lam mu lu ai. Wunpawng sha ni gaw amyu kaga wa tsun ai ga hpe nau wa kam loi ai majaw amyu kaga ni e up ai n pu hta gaw azim sha hkam hkan sa galaw chye nga ga ai Shada rai yang up ai lam hpe n kam hkam chye ga ai. Dai ladat mung galai kau ra ga ai.

             

K.I.A shanglawt hpyi lam 

Nambat 2 majan ngut ai hpang Myen hte Wunpawng la Sama Duwa Sinwa Nwng ngu ai wa gaw Myen hte bawngban n na tinang nang a mung shanglawt lu hkra up sha ga, Ingalik hpe gawt kau ga nga n na gasadi jawm tawn hkat let, Ingalik asuya hpe gawt kau n na kaja wa shateng wa ai shaloi Myen gaw Wunpawng ni hpe shanglawt n jaw, Wunpawng ni hta na zet kung ai ni rai nga ai Aye Paing "commissioner" Zau Jun, Dusat Sara-wun Hpala Ahkawng (Hpala Gam), Duwa Zanhta Sin, Sama Sinwa Nawng re ai ni hpe "uhkun n lun ai" nyan hte asak dan kau ma sai rai.

 Shingrai Wunpawng sha ni myit nhkrum dum bri dumbra rai na matu, Myen a bawnu shachyai bu nga ai hpe, Wunpawng sha ni wa n wuchye myit ya, Myen nyan hta kadawng bang ai ni mung law. Yesu hpe hpyen ni a ta de ap ai yuda zawn re ai ni mung law.  Yu u Jaw Masat Poi kaba byin hkra Wunpawng sha ni a myithkrum lam hpe mu mada n na, n kau mi hpe gumhpraw marin shangun, Jaw Masat a sumla hkrung ni hpe myen nyan hte jahten kau,ya, hpunglam hta hpung 2, 3, tai karan kau ya, hpung ningbaw ni hpe bawnu jahten kau ya, shanglawt du ni hpe marin hpa,chyaru kani hte myit sharun ya, ja gumhpraw hte jahten ya, tinang nang a amyu num ni hpe myen nyan hte jahten kau ya. Rai n na Wunpawng amyu ni a myit hkrum lam myit jahten shadaw ya ai majaw Karai Kasang gaw Wunpawng Jinghpaw ni hpe tsawra ai myit a majaw ya du hkra sumri sharen let sharin shaga nga ai law.

Wunpawng Jinghpaw ni gaw hpaji naw ningra ai majaw Kala Mung na ni Kala asuya a, Miwa ga mung na ni Miwa asuya a Htai mung na nii mung Htai asuya a, hkang ai hku hta n shut n shai, hkansa n na shakung shahpan la ra ga ai rai. Madu mung na ni wa, grau uphkang du ni tara ai hku woi galaw nga ma ai hpe hkan shatup madat mara myit hkrum ra nga ga ai law. 

Lahpai Nem Ra a mtsing buk kaw na hpe Manam Naw Ja sawk madun ai. Gasi ga hkum jat shaw ai lam n nga ai.

N dai laika ka matsing da ai Lahpai Nem Ra a prat hpe maram yu yang, ----Putau Hkawnglang hpu kaw shangai, Kawa gaw Ingalik Hkriang-uk  Duwa hte sasana amu gun Lahpai Yaw ", Sara Kaba Geis a jawngma "a kasha, Myitkyina American Baptist Missionary high school ( ABM) jawng, Maw Taling Num Jawng ( Mortornline Baptist Norman Girl School) kaw lung lai wa ai. Dai aten Saya San Rawt Malan, Bo Aung Kyaw dabik aten hpawa ni, ngut jang mungkan majan 2, dai majan hta Ingalik ni hte India de hprawng, Sarakaba Telgenfelt n ta kaw rau nga, sara kaba hpe Jinghpaw ga sharin ya let nga. Ngut jang USA 101 Detachment ni a nazira, Assam Mung tsi rung kaw volunteer, Jinghpaw tsisarama ni hte galaw,1945 majan ngut ai hpang Myitkyina bai wa. Myenmung shanglawt rawt malan Panglung myithkrum lam a matu manghkring kaw Awng San, Sama Duwa ni tsun shaga ai madat lawm, Jinghpaw num ni hte Awng San dat pung  kaw lawm. Dai hpang kaw na Awng San masu hkalem ai hpe chye sawn la sanu ai. Dai sumla pe galoi arawng n la yu ai.

1.Gawlu Lu 2. Nchye ai 3. Nang Seng 4. Makawng Hkawn Raw 5. Colin Ja Bawk 

6. Lahpai Nem Ra

Dai hpang Danai Hugawng kaw sarama galaw, Sama Duwa hte hku hkau ai. Duwa Zau Jun, Duwa Zanhta Sin, Hpala Gam, Ura naw ni hte Wawhkyung du, Gau Ri du ni Lahpai du yawng hte kawa prat kaw na kahpu kanau kum bang jun da ai. Jinghpaw sasana sara kaba nii, Dadaru (Dutdrougw??), Geis, Dalington, Mama Bonie, Mama Laughlin ni yawng hte hkau chya kamhpa hkat yu sai. Shang lawt KIA hte seng n na mung jawng sarama galaw let rim jep hkrum ai mung law sai. Kasha magam yan ma la, shi woi sharin da ai jinghku ma ni mung law law wa majan kaw si mat ma sai. Hpyen hprawng ai shara ni mung Loi Lem, Tawnggyi, Mali Yang, Hpalap Bum, Miwa hkran Sha Haw Pa Shweli, Chiang Mai Banmai yawng chyam nu ai.

India Mung, Myen Mung chyam hkra mung wam yu sai. Htingnai ga Mingung kaw mung sarama galaw lai wa sai, Howa Duwa a Sam Mung n gaw htawt ai kaw mung garum lawm yusai re majaw shi a prat mahkrum madup sumhpa amyu bawsang ganawn mazum laiwa ai. Shi a matsing da ai laika kadun hpe atsawm chyena hkra hti yu ai rai yang anhte a myusha lamyan kaw akyu mai lu na hpe shi yaw shada ka matsing da ai gaw shi shawang tsawra myit rai nalu ai. Kadai hpe ngu n na hkra machyi shangun mayu ai n nga na hpe mung hti ai wa chye sawn na hpe mung kam mai nga ai. 

Hkungga lara let,

Manam Naw Ja